મેડમ ગીતારાની...એક અદ્ભૂત ફિલ્મ...

 

       
          માત્ર એક અઠવાડિયા પહેલા યુ ટ્યુબ પર રીલિઝ થયેલી આ ફિલ્મે ભારતના શિક્ષણ સાથે નિસ્બત ધરાવતા આચાર્યો, શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓને એક બુસ્ટર ડોઝ આપ્યો છે..!*

          પોતાની ફરજના પહેલા જ દિવસે શાળાએ હાજર થતા આચાર્ય કેટલાક દ્રશ્યો જુએ છે..શાળાની બાજુમાં દુકાન પર સિગારેટ ખરીદતો વિદ્યાર્થી, વર્ષોથી તૂટી ગયેલો શાળાનો ગેટ,  દીવાલમાંથી છીંડું પાડીને પ્રવેશ કરતા વિદ્યાર્થીઓ, શાળાની દીવાલની અંદર કચરો ફેંકતા પાડોશીઓ, તૂટી ગયેલા નળિયાવાળા ઓરડાઓ, વર્ગખંડમાં વિદ્યાર્થીઓની ધબાધબી, સ્ટાફરૂમમાં ક્યાંક નાસ્તો કરતા તો ક્યાંક ઘર-ઘરની વાતો કરતા માત્ર પગાર સાથે નિસ્બત ધરાવતા શિક્ષકો, પોતાનો ધંધો મૂકીને એક સાથે મહિનાની સહી કરવા આવેલો ગુટલીબાઝ શિક્ષક, ચાલુ ક્લાસે મોબાઈલ પર ગીત સાંભળતી શિક્ષિકા.. અને તેની સામે એક માત્ર પોતાના વર્ગમાં કર્તવ્યનિષ્ઠાથી ભણાવતા સુશીલા ટીચર..!  (દરેક શાળામાં આવા એકાદ  શિક્ષક તો હોય જ છે.) પછી તો શું જાણે વર્ષોથી વસંતની રાહ જોતી ધરતી પર અમી છાંટણા થયાં... શાળામાં પહેલી વાર પ્રાર્થના સભા યોજાઈ..શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓ માટે સમયપત્રક બન્યું..પરંતુ ફરી એ જ બન્યું જે બનતું આવ્યું છે..કાવતરા, કિન્નાખોરી અને ઈર્ષા..!! જેણે જેણે આ જગતને કૈક નવું આપવા મથામણ કરી છે..જગતે તેને ખૂબ હંફાવ્યા છે..! પણ આ આચાર્ય કૈક જુદી માટીના હતા..! રીસેસના સમયે હંમેશા વિદ્યાર્થીઓની સાથે બેસી નાસ્તો કરતા..લંચ બોક્સ શેર કરતા..સીધા વિદ્યાર્થીઓને સ્વપ્ન સાકાર કરવા આવેલા દેવદૂત..તો તોફાની વિદ્યાર્થીઓ માટે કાલીકા સ્વરૂપ લાગતા હતા..આચાર્યએ રવિવારે શાળા ખુલ્લી રાખી વિદ્યાર્થીઓના ટેલેન્ટને ખોજવાનું શરૂ કર્યું...હંમેશા વ્યસનો અને મારધાડથી ટેવાયેલા બાળકો હવે ડાન્સ, ચિત્રકામ, વકતૃત્વ, નાટક અને કાવ્ય સર્જન કરતા થયાં.. ગીતા રાની સાચા અર્થમાં વિદ્યાર્થીઓના દિલમાં રાજ કરવા લાગ્યા.. એક આદર્શ આચાર્યની આદર્શ કાર્યપ્રણાલી ફિલ્મમાં ડગલેને પગલે દેખાય છે..હું કેટલુંક લખું..! સાહેબ હદય પર હાથ રાખીને શિક્ષકનું ખોળિયું આ ફિલ્મ જોવે અને આંખ ભીની ન થાય તો આપણે આ વ્યવસાયમાંથી રાજીનામુ આપવું જ રહ્યું..!! સતત કાવતરા કરતા શિક્ષકોને માત્ર નોટિસ આપીને, ધમકી આપીને, દબાવીને કે કઈ જ પગલાં ન લેતા આચાર્યોએ આ ફિલ્મ વારંવાર જોવી જોઈએ..એક સમયે પોતાની વિરૃદ્ધમાં સમસ્ત ગામને ઉભું કરી જાતિના નામે હુમલો કરાવતા શિક્ષકને શાળાની ટીમનું નેતૃત્વ સોંપવાની આચાર્યની હિંમત અને કુનેહ  કાબિલેદાદ છે..અને પરિણામ એ આવ્યું કે, એક સમયનો કાવતારાખોર વિજ્ઞાન શિક્ષક પોતાનો જીવ રેડીને વિદ્યાર્થીઓ માટે મહેનત કરે છે અને  દરેક સ્પર્ધામાં વિદ્યાર્થીઓને વિજેતા બનાવે છે. શાળાને ગૌરવ અપાવે છે..
સાહેબ..આ વાત પરથી એટલું તો સાબિત થાય છે કે, આચાર્યએ શિક્ષકોને  ધ્યાનમાં નથી રાખવાના પરંતુ તેનું ધ્યાન રાખવાનું છે..જેમ બાળકની સો ભૂલ માફ કરીયે છીએ તો શિક્ષકની ભૂલ માટે સજા કેમ !! સજા નહીં સાજા કરે તે આચાર્ય...શાળામાં પહેલી વખત યોજાયેલું વાલી સંમેલનનું દ્રશ્ય આચાર્યની પ્રતિભા અને દીર્ઘ દૃષ્ટિની ચાડી ખાય છે...એકદમ સામાન્ય ઘરના વાલીઓ શાળાના રંગરોગાન માટે ઉદાર હાથે ફાળો આપે છે..ડબ્બો પૈસાનો ભરાઈ જાય છે..અને શાળાનું કલરકામ, સફાઈ સહુ સાથે મળીને કરે છે..કાવતરાઓ, અરજીઓ અને શિક્ષણ માફિયાઓના ષડયંત્રો વચ્ચે પણ વિદ્યાર્થીઓ માટે ઝઝૂમતા આચાર્યમાં સાક્ષાત ઈશ્વરના દર્શન થાય છે..પોતાના પિતાજીનું અવસાન થતાં માત્ર તેમને અંતિમ હાર પહેરાવી પ્રણામ કરી શાળાએ પહોંચી જવું એથી વધારે સમયપાલન બીજું શું હોઈ શકે ? ખૂબ જ કડક શિસ્તના હિમાયતી છતા ગીતા રાની કોઈ દબંગ આચાર્ય નથી..ફિલ્મમાં ઘણા દ્રશ્યોમાં તેમનો પ્રેમાળ ચહેરો દેખાય છે..શાળાનો નાનકડો વિદ્યાર્થી તેમને લગ્નનો પ્રસ્તાવ મૂકે, હાઈસ્કૂલની તરૂણીને ગમતા છોકરા વિશેનું માર્ગદર્શન અને પોતાના પ્રિય પાત્રના મૃત્યુ બાદ આર્મી છોડી બાળકો માટે જીવન સમર્પિત કરવાની ઘટના કેમ ભૂલી શકાય ? પોતાના બાળકને માત્ર સમય પસાર કરવા મોકલતા વાલીઓ માટે ફિલ્મ એક નવી જ દિશા બતાવે છે..પોતાના બાળકને માટે માત્ર  ફી ભરવાની જ જવાબદારીથી ઉપર પણ ઘણું કરવાનું છે..પોતાની સાચી મૂડી તો બાળક છે..પોતાના જીવનનો મહત્તમ સમય બાળક માટે જ હોઈ શકે..! આ વાત વાલીઓએ સમજવી જ રહી..નવમા ધોરણમાં નાપાસ થયેલા બ્યાશી વિદ્યાર્થીઓ કે જે ગામમાં મજૂરી કરતા હતા તેને એકત્ર કરવા શિક્ષકો ઘરે ઘરે ગયા..સહુને સીધા દસમા ધોરણમાં ભણાવ્યા..ખૂબ મહેનત કરી બોર્ડની પરીક્ષા અપાવી..માનવતાની રુએ થયેલી ભૂલ મહાકાય બની.. પરિણામ..અરેસ્ટ વોરંટ...ધરપકડ..અને જેલવાસ..સમસ્ત ગ્રામજનોનો હલ્લાબોલ..પોલીસ સ્ટેશન સામે ઉપવાસ આંદોલન..આખી રાત નાના નાના ભૂલકાઓ અને વાલીઓ ભૂખ્યા અને તરસ્યા પોતાના શિક્ષકને છોડાવવા આંદોલન કરતા રહ્યા..વહેલી સવારે બોર્ડનું પરિણામ આવવાનું હતું. જેલમાં બેઠેલા ગીતારાનીના મનમાં તો સવારના પરિણામની જ રાહ હતી..એ દિવસની સવાર સહુનું મંગલ કરનારી હતી.. બોર્ડની પરીક્ષામાં શાળાના બ્યાશી માંથી ઓગણએશી વિદ્યાર્થીઓ પાસ થયા..! આ પરિણામ વાલીઓ અને વિદ્યાર્થીઓ માટે કોઈ ચમત્કારથી કે ગીતારાની માટે કોઈ ભારતરત્નથી જરાય ઓછું ન હતું..! ફરી એકવાર સાબિત થયું કે જો તમેં સાચા છો તો સમગ્ર બ્રહ્માંડની બધી જ તાકાત તમારી સાથે હોય છે...અંતે સરકારે તેમની ભૂલ માફ કરી વિદ્યાર્થી હિતમાં કરેલા કાર્યને બિરદાવ્યું...

મિત્રો,
મેડમ ગીતારાની ફિલ્મ આપણા સહુની આંખો ખોલવા માટે મળેલો એક સંકેત છે...વર્ષોથી ઘરેડ બની ચુકેલી આપણી શિક્ષણની ખીચડી હલાવ્યા વગર દાઝી ગઈ છે..હવે તે બળી જાય એ પહેલાં જાગી જવાની જરૂર છે.. શિક્ષણ એ માત્ર વાતોથી નહીં..એક્શનથી જ સુધરી શકે..હંમેશા ફાઈલો, પરિપત્રો અને વાઉચરની ઝંઝટમાં રહેતા શિક્ષકો અને આચાર્યો ક્યાંક પોતાનું મૂળ કામ ભૂલીને ખોટા રસ્તે તો નથીને..! સૌ પ્રથમ આ પ્રશ્ન મને મારી જાત સાથે થાય છે. બીજી બાજુ આશાનું નવું કિરણ લઈને આવેલી નવી શિક્ષણનીતિ આપણી શાળામાં આમૂલ પરિવર્તનનું બ્યુગલ વગાડવા થનગની રહી છે..સરકાર સતત શિક્ષણ માટે ચિંતિત છે ત્યારે આપણી ભૂમિકા શુ ?? સાહેબ સાપ પણ અમુક સમયે કાંચળી બદલે છે તો આપણે તો શિક્ષક છીએ..!! થઈ જાવ તૈયાર સાથીઓ...કહી દો આવતી કાલને..ભલે ગમે તેવી આફત આવે આશાનો દિપક ક્યારેય નિસ્તેજ નહીં થવા દઈએ...મહામારીના યુગમાં મોતને ભેટતા પહેલા હું તો મારી ખીચડી દાઝવા નહીં દઉં..! શુ તમે તૈયાર છો ????

*જો આ લેખ તમારા હદયસ્થ શિક્ષકત્વને સ્પર્શે તો ગુજરાતના વધુમાં વધુ શિક્ષકો સુધી આ વાત પહોંચાડી કર્મનું પુણ્ય મેળવો..*


2.

મેડમ ગીતા રાની : ઉડાડવાની તો જરૂર છે ફક્ત અરીસા પરની ધૂળ.*

       મનોરંજનનાં માધ્યમો પણ બોધ આપતાં હોવાં જોઈએ, ચાહે તે નાટક, ફિલ્મ કે અન્ય કોઈ પ્રકાર હોય.
                   સમાજનો પાયો ગણાતા શિક્ષણ વિષયને કેન્દ્રમાં રાખી છેલ્લા ઘણા સમયથી કોઈ ફિલ્મ બની નથી.  હા, 'તારે જમીન પર' શિક્ષણનાં કેટલાંક પાસાંને રજુ કરનારી ફિલ્મ હતી. પણ શાળાના સુકાનીની નેતૃત્વશક્તિનો ચિતાર કરતી આ પ્રથમ ફિલ્મ છે. સજ્જન અને કાબેલ વ્યક્તિના હાથમાં નેતૃત્વ સોંપવામાં આવે તો તેનું શું ? પરિણામ અને પરિવર્તન આવે એ જાણવું હોય તો એસ.વાય.ગૌતમરાજ લિખિત અને દિગ્દર્શિત તામિલ ફિલ્મ 'Raatchasi' ની હિન્દી ડબિંગ ફિલ્મ "Madam Geetha rani-મેડમ ગીતારાની' દરેક શિક્ષક મિત્રોએ ફરજિયાત જોવી જોઈએ. આવો મારો મત છે.
                   એકવાર જો અંતરમન ખુલ્લી જાય તો હજારો વિદ્યાર્થીઓનાં ભાવી સુધરી જાય. ભારતની એ પ્રાચીન ગુરુકુળ પરંપરા પુન:સ્થાપિત થાય એવી ફિલ્મ છે આ 'મેડમ ગીતા રાની.'
                    અદાકારી  જયોતિકાએ  આચાર્ય ગીતારાનીનું મુખ્યપાત્ર નિભાવ્યું છે. રીક્ષામાં એક ગરીબ દીકરીની એડમિશન પ્રક્રિયા માટે એની માતા સાથે આવે છે. રીક્ષા ડ્રાઈવર શાળાની વરવી વાસ્તવિકતાનું વર્ણન કરે છે. એ બધા જ દ્રશ્યો પહેલા દિવસે હાજર થવા આવતી નવી આચાર્યા ગીતારાની જુએ છે.
                    પાનના ગલ્લે સિગરેટ ફૂંકતા વિદ્યાર્થીઓ, તૂટેલો દરવાજો, પડેલી દીવાલ કૂંદીને આવતા વિદ્યાર્થીઓ, શાળાના ગ્રાઉન્ડમાં કચરો ફેંકતા લોકો, દેશી નળિયાંવાળા વર્ગખંડો, વિદ્યાર્થીઓની ધકામૂકી, ઝગડા, બાપનો બગીચો હોય તેમ રાચતો સ્ટાફ, પગાર ગણતરી કરતા અને ગુલ્લી મારતા શિક્ષકો, સમગ્ર શાળાનું વાતાવરણ ડોળાયેલું છે. હા, 'સારા ઘરમાં એક સાવરણી' જેમ શાળાની એક  પોઝિટીવ બાબત હોય તો અદાકારી પૂર્ણિમા ભાગ્યરાજ જે સુશીલાના પાત્રમાં સમ ખાવા પુરતા મહેનતું શિક્ષિકા.
                    આપણને કદાચ સજામાં જો આવી શાળામાં મૂકે તો પોક મૂકીને રડી જવાય એવી શાળાને સ્વેચ્છાએ માગણી કરીને આવવું. કહે છે અમુક વ્યક્તિ આવતાં અમુક પરિવર્તનનો તો આવે જ છે. તેમ નવા આચાર્યા શાળામાં આવતાં શાળાની પ્રાર્થના, ટાઈમ ટેબલ, એ બધુ નવું બને સ્વાભાવિક છે. પરંતું એક આદર્શ આચાર્ય અને કુશળ નેતૃત્વ કેવું હોય છે ?  તે ફિલ્મમાં ભરપૂર જોવા મળે છે.
                     પરિસ્થિતિ રેત ચાળીને સોનાની કણકીઓ વીણવા જેવી હતી. 'શિક્ષક કયારેય સામાન્ય નથી હોતો.' નવી આચાર્યાના વિરુદ્ધમાં શાળા સ્ટાફ, પ્રાઈવેટ શાળાના સંચાલકો, માફિયાઓ અને ધારાસભ્ય હોવા છતાં. કાવતરાં, ઈર્ષા-અદેખાઈ અને પડકારોને પછાડીને નવા આચાર્યા 'મેડમ ગીતારાની' કંઈક જૂદું જ કરે છે. જાતીપાતીનો ભેદ ભૂલીને સાચા અર્થમાં ફ્રેન્ડ, ફિલોસોફર અને ગાઈડની ભૂમિકામાં જોવા મળે છે.
                      વિદ્યાર્થીઓમાં રહેલી શક્તિઓને અવળા પાટે જતાં રોકીને એમના અંદર રહેલા ટેલેન્ટને  બહાર કાઢે છે. તેમની સાથે બેસીને જમે છે. જયારે રવિવારે શાળા ખુલ્લી રાખીને ચિત્રકામ, વક્તૃત્વ, નાટક, ડાન્સ ઉપરાંત સર્જનાત્મક પ્રવૃત્તિઓ કરે છે.
                       શાળાનો સ્ટાફ તેના વિરુદ્ધમાં છે પણ એણે કયાંય ગુસ્સો કર્યો હોય તેવું ફિલ્મમાં એકપણ દ્રશ્ય નથી. કયાંય ધાકધમકી કે ઉશ્કેરણી જનક શબ્દો નથી ઉચ્ચાર્યા ઉલટાનું દરેક શિક્ષકનું પણ એણે મૂલ્યાંકન કર્યું છે. અને દરેક પાસેથી કઈ રીતે કામ કઢાવવું એની એનામાં કાબેલિયત છે. ફક્ત ત્રણની ઉલટી ગિનતીએ શાળાના વાતાવરણને સ્વર્ગ તુલ્ય બનાવી વિદ્યાર્થી અને વાલીના હ્રદયમાં આદર્શ સ્થાન ધારણ કર્યું છે.
                        એક આ આચાર્યાને જોવી હોય તો ફિલ્મ જોવી જરુરી છે. ફિલ્મ જોયા પછી શિક્ષક તરીકે તમારા હ્રદયમાં સંસંવેદનાઓ ન જાગે તો શિક્ષકનો વ્યવસાય છોડી દેવો જોઈએ !
                        આચાર્ય એ શિક્ષકોનો બોસ નહીનહીં પણ હોંશ છે, પોરહ છે.
                         સાવ સામાન્ય લાગતા વાલીગણની 'વાલી મિટિંગ' બોલાવી એમની સામે શાળાની વાસ્તવિક પરિસ્થિતિમાં સુધારા કરવાના મુદ્દા મૂકતાં સામાન્ય લોકો જાતે જ સ્વમહેનત અને લોકફાળો કરી શાળાની કાયાપલટ કરે છે.
                         એક દ્રશ્ય ચિતમાં ચોટી ગયું હોય તો તે જયારે કલેક્ટર શાળામાં આવે છે, અને દિવ્યાંગ બહેન જે પ્રવૃત્તિ દ્વારા શિક્ષણ આપતી હોય છે. એ જોયા પછી કલેક્ટર ફાઈલો સુધાં પણ જોતા નથી. શાળાના વાતાવરણની આ જીત છે.
                         સમય પાલનની બાબતમાં  પોતાના પિતાના મૃત્યુની અંતિમ ક્રિયા કરીને તરત શાળામાં આવી જવું, ઉપરાંત બાળસહજ બાળકોને દોસ્ત બનાવી તેમનાં દિલ જીતવાં, બાળકોના નાના-નાના પ્રશ્નો ને સમજવા તેમના નજીક જવું. અરે ! બીજા ધોરણનો બાળક લગ્ન કરવાની અને હાથ માગવાની વાત કરે છે તેને સમજાવવું. નવમા ધોરણની તરુણી પોતાને ઉદ્ભવતી ઊર્મિઓને વ્યક્ત કરતાં યોગ્ય માર્ગદર્શન આપવું એ તેના સરળ સ્વભાવ ને છતો કરે છે.
                          માનવતાની ખાતર લીધેલા નિર્ણયમાં 'ધર્મ કરતાં ધાડ પડી' એવી સ્થિતિ એટલે બ્યાસી વિદ્યાર્થીઓ ધોરણ નવમાં ફેલ થતાં ડ્રોપ આઉટમાંથી પાછા બોલાવી સીધા જ દશમાની પરીક્ષા અપાવવી. કાવતરા ખોર અને શિક્ષણના વેપારીઓ દ્વારા અરેસ્ટ વોરંટ, ધરપકડ, જેલ છતાં સતત વિદ્યાર્થીઓના રિઝલ્ટની ચિંતા ગ્રામજનોનું આખી રાત પોલીસ સ્ટેશન સામે ઉપવાસ આંદોલન, પોલીસ કર્મચારીને કહે છે;"બાળકો અને વાલીઓએ કંઈ ખાધુ હોય તો હું ખાઉં." સ્પષ્ટ કહી દેનાર આચાર્યામાં મને સાક્ષાત સરસ્વતી દેવીનાં દર્શન થયા છે. અરે ! મારી બાજુમાં બેસીને ફિલ્મ જોતા મારા દીકરા ક્રિશકે તો 'પરી'વાળો  સીન જોઈને મને પ્રશ્ન પણ કર્યો ; "પપ્પા, આ કયાં માતાજી છે ? " મેં જવાબ આપ્યો ;"બેટા, વિદ્યાની દેવી સરસ્વતી."
                          આખરે બ્યાસીમાંથી ઓગણ્યાએંસી વિદ્યાર્થીઓ પાસ થતાં સરકારે ભૂલને માફ કરી પોતાનો નિર્ણય પાછો લેતાં ફિલ્મનો અંત સુખદ રહ્યો.
                          પોતાના વિદ્યાર્થીઓનું જયારે ઉત્તમ પરિણામ આવે છે ત્યારે શિક્ષકનો ચહેરો એકવાર જોવા જેવો હોય છે, કયારેક જોજો. એના હ્રદયની પ્રસન્નતા જોવાનો વિષય નથી એ અનુભવવી પડે.
                           આ ફિલ્મ આપણી આખી શિક્ષણ પ્રણાલીની અને શિક્ષક સમાજને રાહ ચીંધતી એક મિસાલ સમાન છે. સતત પરિપત્રો અને સરકારી કાર્યક્રમોમાં રાચતો આચાર્ય અને પોતાની નૈતિક ફરજ ભૂલતો શિક્ષક જો સભાન નહીં થાય તો ભારતનું ભાવી રોળાઈ જશે. દેશની પેઢિયોની પેઢિયોનો આખો ઘાણ દાઝી જશે.
                           ફકત કાગળિયે કહોળ રાખવાથી નહીં પણ એને અમલમાં મૂકીને પ્રેક્ટિકલ કામ કરવાની જરૂર છે. પોતાની જાતને એક પ્રશ્ન છે શું ખરેખર આવું આપડે ન કરી શકીએ અને અંદરથી જવાબ આવે છે ચોક્કસ કરી શકીએ. હા, હવે નવી શિક્ષણનીતિ નવા આયામો અને આમૂલ પરિવર્તનો લઈને આવી રહી છે.  એને અમલમાં મૂકવા તૈયાર થઈ જઈએ. તૈયાર થવાનું કહેતાં ચહેરાને વારંવાર ધોવાની જરૂર નથી. ''ઉડાડવાની તો જરૂર છે ફક્ત અરીસા પરની ધૂળ." ચહેરો તો એ જ છે અરીસો મલિન થયો છે.જરૂર છે છાપ સુધારવાની આટલી આળસ ત્યજી દેશું તો આપણે પણ મેડમ ગીતારાની જેમ સફળ થઇ જશું.
                          હા, હજુ આ સિવાય પણ શાળાના વહિવટને ખુલ્લા પાડતા મુદ્દા ફિલ્મમાં આવ્યા નથી. છેલ્લે સવારના ભુલ્યા સાંજે ઘેર આવે તો એને ભુલ્યા ન કહેવાય.